اسلایدر

1. مراتب شدّت و ضعف زهد: زُهد را از جهت میزان شدت و ضعف اِعراض از دنیا به سه درجه تقسیم مى کنند:

1. فرد به دنیا پشت مى کند، در حالى که به آن تمایل دارد و در واقع با زحمت و مشقّت و تکلّف خود را از دنیا دور مى کند.

2. شخص با میل و رغبت و به آسانى از دنیا اعراض مى کند; بدون آنکه تمایلى به آن داشته باشد. زیرا در نظر او دنیا نسبت به لذت هاى اخروى کوچک و حقیر است. او در واقع مبادرت به یک معامله کرده است و چیز کم ارزش ترى را به انتظار رسیدن به کالاى ارزنده تر از دست مى دهد و البته از این معامله خشنود است.

3. بالاترین درجه زهد آن است که با رغبت و اشتیاق، دنیا را ترک نماید و اصلا احساس از دست دادن چیزى را نکند. احساس ننماید که معامله اى صورت گرفته است; چنان که اگر کسى از مُشتى خاک بگذرد تا به یاقوتى دست یابد، هرگز احساس نمى کند که چیزى را به قیمت دستیابى به شى ارزنده تر از دست داده و معامله اى کرده است.

2. مراتب زهد از جهت آنچه از آن اعراض مى شود: از این حیث براى زهد چندین درجه به شرح زیر در نظر گرفته شده است:

1. ترک و اعراض از محرمات; یعنى زهدورزى نسبت به محرمات که به آن «زهد واجب» گویند.

2. اعراض از شبهات و زهدورزیدن نسبت به آنها که موجب سالم ماندن انسان از ارتکاب محرمات مى گردد.

3. زهدورزیدن نسبت به مقدار بیشتر از نیاز از چیزهاى حلال; یعنى در خوراک، پوشاک، مسکن، اثاثیه زندگى و امثال آن و ابزارهاى دستیابى به آنها از قبیل مال و جاه، به مقدار ضرورى اکتفا کردن.

4. زهد ورزیدن نسبت به همه آنچه که موجب لذت نفس مى شود، حتى نسبت به مقدار لازم و ضرورى از دنیا. به این معنا که بهره مندى و استفاده او از مقدار ضرورى نیز براى لذت آن نباشد، نه این که حتى قدر ضرورى از دنیا را هم ترک نماید که اصولا چنین چیزى امکان ندارد. این درجه از زهد و نوع ما قبل آن، زهدورزى در حلال است.

رسول خدا(صلى الله علیه وآله)فرمود:

خوشا به حال آنان که در مقابل خداوند فروتنى مى کنند و در آنچه برایشان حلال شده است، زهد مىورزند، بدون آنکه از سیره من روى بگردانند.(1)

5 . روى گردانیدن از هرآنچه غیر خدا است، حتى از خودش. البته توجه به بعضى از اشیا مانند خوراک و پوشاک و معاشرت با مردم در حدّ ضرورت منافاتى با این درجه از زهد ندارد; زیرا توجه کامل به خداوند جز با بقا و زنده ماندن انسان ممکن نیست و زندگى انسان هم در گرو برخوردارى از ضروریات زندگى است. چنان که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است:

زهد کلید درِ بهشت و برائت از جهنم است و آن ترک کردن هر چیزى است که آدمى را از خداوند غافل گرداند، و افسوس نخوردن بر از دست دادن دنیا و دچار خودپسندى نشدن از ترک آن.(2)

امام على(علیه السلام)در پاسخ پرسش از ماهیت زهد مى فرماید:

همه زهد در دو کلمه از قرآن گردآمده است. خداى سبحان فرمود: تا بر آنچه از دستتان رفته دریغ نخورید، و بدانچه به شما داده شادمان مباشید.(3) و آنکه بر گذشته دریغ نخورد و به آینده شادمان نباشد، از دو سوى زهد ورزیده است.(4)

3. مراتب زهد از حیث چیزى که در طلب آن انسان از دنیا روى برمى گرداند: از این جهت زهد داراى درجات سه گانه زیر است.

یک. زهد خداترسان: انسان براى تحصیل نجات از آتش و سایر عذاب هاى اُخروى از دنیا رویگردان مى شود.

1. همان، ج 8 ، ص 169، ح 190; حرّانى: تحف العقول، ص 30. هم چنین ر.ک: صدوق: فقیه، ج 4، ص 400، ح 5861 و تفسیر عیاشى، ج 2، ص 211، ح 42.

2. گیلانى، عبدالرزاق: مصباح الشریعة، ص 137.

3. سوره بقره، آیه 237.

4. نهج البلاغه، حکمت 439، همچنین ر.ک: کلینى: کافى، ج 2، ص 128، ح 4; و شیخ صدوق، امالى، ص 714، ح 984، و خصال، ص 437، ح 26.